گویا برخی افراد اینگونه برداشت کردهاند که تحول در حوزه، مانند پروژهای عمرانی است که ابتدا و انتها داشته باشد، یک روز را برای افتتاحیه و روزی را برای اختتامیه و بهره برداری از آن اختصاص دهیم، خیر؛ تحول در حوزه، با توجه به ویژگیهای انحصاری این نهاد و سازمان علمی، معنوی، پژوهشی، آموزشی و ترویجی، یک نیاز مستمر می باشد و محدود به زمان نیست.
آنچه گذشت، گوشهای از گفتوگوی خبرنگار مرکز خبر حوزه با حجتالاسلاموالمسلمین احمد واعظی، رییس دفتر تبلیغات اسلامی در زمینه اقدامات تحول گرایانه این دفتر بعد از تصدی ایشان است که مشروح آن تقدیم می گردد.
س- با توجه به منویات رهبری در زمینه تحول، به نظر شما مهمترین مطالبات ایشان در این بخش چیست و تحقق یافتن تحول در حوزه نیازمند چه ساز و کارهایی است؟
ج- تحول، یک امر مستمر است؛ تحول در حوزه، یک پرونده نیست تا در یک روز مشخص این پرونده باز و روز دیگر بسته شود و در بوق و کرنا بدَمیم که تحول ایجاد کردیم، خیر؛ تحول در نهادهایی مانند حوزههای علمیه، هرگز نمی تواند پروژهای باشد تا برای آن ابتدا و انتهایی تصور شود و برخی با این تصور غلط، سوال کنند که چرا در حوزه تحول انجام نگرفته است.
گویا برخی افراد اینگونه برداشت کردهاند که تحول در حوزه، مانند پروژهای عمرانی است که ابتدا و انتها داشته باشد، یک روز را برای افتتاحیه و روزی را برای اختتامیه و بهره برداری از آن اختصاص دهیم، خیر؛ تحول در حوزه، با توجه به ویژگیهای انحصاری این نهاد و سازمان علمی، معنوی، پژوهشی، آموزشی و ترویجی، یک نیاز مستمر می باشد و محدود به زمان نیست.
س- به نظر شما اولین و مهمترین گام در عرصه تحقق تحول در حوزه چیست؟ برای رسیدن به این هدف چه پیش نیازهایی لازم است؟
ج- اولین و مهمترین گام در راستای تحقق تحول در حوزه، ایجاد باور و اعتقاد به لزوم تحول در لایههای مختلف حوزه است، پیش نیاز تحول، خود آگاهی نسبت به لزوم تحول است؛ در حقیقت زمانی بلندترین و محکمترین گام تحول در حوزه برداشته می شود که زعمای حوزه به این باور برسند که تحول یک ضرورت است، نه یک تحمیل و یا درخواستی که می بایست انجام شود، تحول، زمانی شدنی است که حوزههای علمیه یکپارچه به این باور برسند که با یک ضرورت روبرو هستند و باید به آن رسید.
*بررسی سابقه تحول و بالندگی در حوزه 
رهبری و سایر بزرگانی که به عنوان مصلحین حوزه، زودتر از دیگران باب سخن در زمینه تحول در حوزه را گشودند، هوشمندی محیطی و تواناییهای اندیشهای خود در حوزه را نشان دادند که زودتر به این نکته واقف شدند؛ البته تحول در حوزه دارای سابقه دیرینهای است که حتی به قبل از زعامت امام راحل بر میگردد، قبل از ایشان بزرگانی بودند که با دور اندیشی و خوش فهمی به لزوم بالندگی بیشتر حوزه می اندیشیدند و به فراخور زمان خود پیشنهاداتی هم داشتند.
ولی باید به این نکته توجه داشت، برخی تصور میکنند صرف این‌که یک بزرگی درخواستی از حوزه کرده و این درخواست نباید بدون جواب بماند؛ بنابراین هر طور شده باید گامی برداشته شود و کاری ولو به صورت سوری انجام گیرد، خیر؛ این گونه نیست، باید به این نکته رسید که حوزه نیازمند یک تحول است. بنابراین، تحول در حوزه یک ضرورت است.
* ضرورت این تحول از کجا ناشی می شود؟
فلسفۀ لزوم تحول در حوزه به خصلت و ذات حوزههای علمیه که نهادی فرهنگی، علمی و اخلاقی است بر میگردد، حوزه نهادی است که از درون و بیرون نیازمند تحول است، حوزه نه تنها از تولید محتوای علمی و معرفتی درون خود باید متحول شود، بلکه در مواجهه با بیرون نیز نیازمند این تحول است، تعمیق فرهنگ دینی، دفاع و صیانت از حریم دین، تعامل با دیگر حوزه های دانشی، تاثیرگذاری در اخلاق و معنویت جامعه از جمله عواملی است که حوزه بیرونی را به تحول وامی دارد.
نظر به این‌که جامعه امروز ما بر اساس نیازهای متفاوتی که احساس می کند، در حال تحولی مستمر است، بنابراین این نهاد در کارهای بیرون و درون خود باید متحول باشد. به تعبیر درست و دقیق رهبری، اگر حوزه دچار ایستایی شود، نمی گوییم از بین میرود ولی این رکود و خمودی باعث جدایی حوزه از نیازهای روز میگردد و آرام آرام حوزه نقش، تاثیرگذاری و کارکردهایش را از دست می دهد.
س- برخی معتقدند در قبال درخواست های رهبری، حوزه عکس العمل مناسبی نشان نداده است، نظر شما چیست؟
نکته بسیار مهم این است که به نظر من، کسانی که میگویند در قبال درخواستها و رهنمودهای رهبری، مدیران حوزه عکس العمل مناسبی نشان نداده اند، قضاوت منصفانهای ندارند.
واقعیت این است که از همان فردای سخنرانی رهبری در سال 86 که بنده هم در آن جلسه حضور داشتم، شاهد بودم که به طور جد اعضای حاضر در جلسه احساس وظیفه کردند و وقتی خشنودی رهبری را از سخنانی که تحولگرایی در حوزه را تقویت میکرد، مشاهده کردند، مهمترین وظیفه خود را تحقق تحول در حوزه می دانستند، بنابراین به سرعت ستاد ارتقا تشکیل شد و کارهایی هم از سوی این ستاد صورت گرفت.
س- با وجود این اشتیاق و احساس وظیفه، چرا این ستاد به تعطیلی کشیده شد؟
درست است و این ستاد تعطیل شد، اما مهمترین دلیل تعطیلی آن تاسیس دبیرخانه ای به همین منظور در شورای عالی حوزه بود؛ البته اینجا نقد هایی وجود دارد که اگر همان «ستاد ارتقا» به کار خودش ادامه می داد، از این جهت که این ستاد بین دستگاهی بود، قطعاً تاثیرگذاری بیشتری می توانست داشته باشد، تا این‌که فقط در شورای عالی این ستاد ایجاد شود؛ البته این بحث حاشیه ای است وارد آن نمی شوم.
س- وضعیت فعلی حوزه را نسبت به جریان تحولگرا چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این جریان به صورت همگانی در همه سطوح و لایه های حوزه جاری و ساری است و به عنوان یک دغدغه مطرح است؟
احساس میکنم آرام آرام در حوزه نسبت به تحول، خودآگاهی در حال شکل گیری است و باورمندی آرام آرام ایجاد می شود، البته نمیخواهم اغراق کنم و بگویم که باور به لزوم تحول در حوزه، در همه ارگانها و لایههای اثرگذار و سرنوشت ساز به یک اندازه رسوخ کرده، خیر؛ این اغراق آمیز است، ولی حساسیت لازم ایجاد شده و تمایل به تحول به وجود آمده و بسیاری درباره آن فکر میکنند و می اندیشند و واقعیت این است که تحول در حوزه تا حدی دغدغه شده است.
*تحول امری زود بازده نیست
البته، تحول امری زود بازده نیست و تحول به ویژه در جایگاهی مانند حوزه، که دارای زیر ساخت های مستحکم و سنتی است، نمی تواند عجولانه باشد، تحول عجولانه نه مُیسر است و نه به صلاح حوزه می باشد.
در حوزهای که بیش از هزار سال قدمت دارد و برخی از سنتها در آن رسوخ کرده و زیر ساخت هایی را بوجود آورده، تحول عجولانه میسر نیست و شما نمی توانید خیلی زود این حوزه را متحول کنید؛ از سوی دیگر به صلاح حوزه نیست، چه بسا بسیاری از محسناتی که نهاد دیر پای حوزه سنتی بر اساس آن محسنات ماندگار شده و اسباب عمق و اثر بخشی حوزه را فراهم کرده، با کارهای عجولانه از بین برود؛ بنابراین مسئله تحول و نحوه تحقق آن در حوزه، امر خطیری است و کسانی که خیلی عجولانه خواستار تحول هستند، باید متوجه این نکات باشند.
س- چند سالی از بیانات رهبری در زمینه تحول گذشته است، آیا شما نشانه هایی مبنی بر تحقق تحول در دراز مدت را می بینید؟ آینده حوزه را نسبت به این مسئله چگونه ارزیابی می کنید؟
نسبت به آینده حوزه از وجوهی خوش بین و از وجوهی نگران هستم. از جهاتی به نظر می رسد اَمارات و نشانه های تحول به خوبی خودنمایی می کند و زمینه هایش به وجود آمده و از وجوهی اسباب نگرانی وجود دارد. به عنوان نمونه، احساس می کنم از حیث آموزشی و پژوهشی، افق هایی که در حوزه گشوده می شود مبارک است، در همین دو سال نهادهای آموزشی حوزوی مانند دانشگاه باقرالعلوم(ع) و موسسه امام رضا(ع) سعی کردند با ایجاد رشته ها و گرایش های مورد نیاز جامعه، فضلایی کارآمدتر از گذشته را تربیت کرده و به نظام اسلامی تحویل دهند مثلاً دانشگاه باقرالعلوم(ع) رشته هایی چون سیاستگذاری فرهنگی، رشته فرهنگ و ارتباطات و مدیریت فرهنگی در سطح دکتری را برگزار کرده و در موسسه امام رضا(ع) برای اولین بار فقه سیاسی و عرفان های اجتماعی تاسیس شد این مسئله نشان دهنده پویایی در فضای آموزشی حوزه است.
*تحول نباید آسیبی به حوزه بزند
البته در برخی جنبه ها نگرانی وجود دارد، به عنوان مثال رشد زیاد موسسات پژوهشی و آموزشی که مجال هایی را برای خدمت رسانی و اشتغال طلاب فراهم میکند باعث کم شدن ارتباط مستقیم روحانیت با مردم شده است که در آینده، خطرناک است و این مسئله می بایست مدیریت شود.
تحول در حوزه نباید به این آسیب ها منجر شود و باید ناظر به کارکردهای سنتی، تحول را مدیریت نمود.
س- جناب عالی به عنوان رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه، در دوران تصدی خود، در مسیر تحول حوزه چه تعاملی با نهادهای حوزوی مانند شورای عالی داشته و دارید؟
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه، جایی نبوده که در راستای منویات رهبری حرکت نکرده باشد و تازه از سال 86 بخواهد در مسیر منویات رهبری قرار بگیرد، بلکه پایه و مایه حرکت این دفتر منویات رهبری است و اساس آن بر پایه ولایت فقیه و منویات ولایت است، از این جهت نماد روشن فکری در حوزه می باشد که پیشقراول صف شکنی ها و افق گشایی ها در حوزه است. این دفتر در طی چند سال اخیر سعی کرده در افق های جدیدی که رهبری بیان کردند حرکت کند، در مدت 6 ماه تصدی بنده نیز این روند با قوت و قدرت همچنان ادامه دارد.
س- مهمترین برنامه های تحولگرای این دفتر را تشریح کنید.
یکی از برنامههای تحولگرای دفتر تبلیغات اسلامی ورود به عرصه بین المللی است، تربیت مبلغ برای خارج از کشور در دستور کار جدی قرار گرفته است، در این زمینه از میان متقاضیان حوزوی، 300 طلبه مسلط به زبان گزینش شده و طی دوره هایی برای اعزام به خارج آماده می شوند.
تولید محتوا برای خارج از کشور نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است، بنابراین با کمک موسسه« الحضارۀ» وابسته به جامعۀ المصطفی العالمیه برخی تالیفات حوزویان به عربی ترجمه و در بازار خارج منتشر می گردد.
گام بعدی تولیدات به حسب ذائقه، ظرفیت و نیازهای خارج از کشور است که در این زمینه نیز دفتر تبلیغات اسلامی حوزه بنا دارد سرمایه گذاری خوبی انجام دهد.
یکی از ایدههای بنده در این زمینه تربیت مبلغان مسلط به زبان برای ورود در عرصههای مجازی و پاسخ گویی به سوالات و شبهات در شبکه های ماهواره ای است، در این زمینه بدون اعزام طلاب و هزینه ای اضافی برای حضور در خارج از کشور، در داخل به تبلیغ مکتب اهل بیت (ع) می پردازند، این روش منجر به ارتقای تجربه طلاب در عرصه های بین المللی و بالا رفتن قدرت مباحثه و مناظرات علمی در مجامع بین المللی می شود.
البته حوزه بین الملل محدود به تربیت مبلغ نیست و باید نیروهایی برای تدریس در دانشگاه های خارج از کشور به زبان های مختلف تربیت شوند تا با حضور در مجامع علمی، همایشها و کنفرانسها از تشیع و نظام اسلامی دفاع کنند.
یکی دیگر از اقدامات دفتر تبلیغات، تلاش برای ارتقای بینش سیاسی طلاب نسبت به تاریخ معاصر ایران و جریان شناسی سیاسی است، متاسفانه امروز نهادی در حوزه متکفل این مسئله مهم نیست؛ بنابراین دفتر تبلیغات اسلامی حوزه در نظر دارد در گام اول دورهای آموزشی کوتاه مدت و میان مدت در مدارس و حوزه های علمیه برگزار کند تا طلاب با جریان شناسی و تاریخ معاصر بیشتر آشنا شوند، در مراحل بعد تاسیس رشته های سطح 3 و 4 تاریخ معاصر و جریان شناسی و انجام کارهای آموزشی و تحقیقاتی در این زمینه از دیگر برنامه های این دفتر است.
گفت‌و‌گو و تنظیم: حسن صدرایی عارف و سیدرضا حسینی
